28 Φεβ “Μαρτάκια” και Χελιδονίσματα από τον Σύλλογο Γονέων (2022)
Ο πάντα δραστήριος Σύλλογος Γονέων έφερε την άνοιξη στο σχολείο μας!!! Πρώτη Μαρτίου, πρώτη ημέρα της άνοιξης και μια ευχάριστη έκπληξη μας περίμενε. Χελιδόνια για τα παιδιά της Πρώτης και της Δευτέρας τάξης καθώς και “μαρτάκια” για όλα μικρούς αλλά και μεγάλους από τους Γονείς που φροντίζουν να μας θυμίζουν τα όμορφα αυτά έθιμα του τόπου μας.
Τι είναι και τι συμβολίζουν τα “μαρτάκια”
Μάρτης αποκαλείται το έθιμο στο οποίο ένα φτιαγμένο από κόκκινο και άσπρο σχοινάκι ή κλωστές που έχουν στριφτεί ή πλεχτεί, βραχιόλι φοριέται την 1η Μαρτίου στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία (βουλ: мартеница, Μαρτενίτσα), τη Ρουμανία (ρουμανικά: mărțișor, Μαρτσισόρ), τη Βόρεια Μακεδονία (σλαβομακεδονικά: мартинка, Μάρτινκα), την Αλβανία (Βερόρε), την Μολδαβία (Μαρτσισόρ) και στην Κύπρο (Μαρτουί ή Μάρτης).
Ο Μάρτης ή Μαρτάκι είναι ένα παμπάλαιο έθιμο, με βαλκανική διασπορά. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια. Οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων έδεναν μια κλωστή, την Κρόκη, στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.
Από τη 1η ως τις 31 του Μάρτη, τα παιδιά φορούν στον καρπό του χεριού τους ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον Μάρτη ή Μαρτιά. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο Μάρτης προστατεύει τα πρόσωπα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, για να μην καούν. Σε μερικές περιοχές ο Μάρτης φοριέται στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σαν δαχτυλίδι για να μην σκοντάφτει ο κάτοχός του .Το βραχιολάκι αυτό το βγάζουν στο τέλος του μήνα, ή το αφήνουν πάνω στις τριανταφυλλιές όταν δουν το πρώτο χελιδόνι, για να τον πάρουν τα πουλιά και να χτίσουν τη φωλιά τους. Το έθιμο του Μάρτη γιορτάζεται ίδιο και απαράλλαχτο στη Βόρεια Μακεδονία με την ονομασία Μάρτινκα και στην Αλβανία ως Βερόρε. Οι κάτοικοι των δυο γειτονικών μας χωρών φορούν βραχιόλια από κόκκινη και άσπρη κλωστή για να μην τους «πιάσει» ο ήλιος, τα οποία και βγάζουν στα τέλη του μήνα ή όταν δουν το πρώτο χελιδόνι. Άλλοι πάλι δένουν τον Μάρτη σε κάποιο καρποφόρο δέντρο, ώστε να του χαρίσουν ανθοφορία, ενώ μερικοί τον τοποθετούν κάτω από μια πέτρα κι αν την επόμενη ημέρα βρουν δίπλα της ένα σκουλήκι, σημαίνει ότι η υπόλοιπη χρονιά θα είναι πολύ καλή.
“ΧΕΛΙΔΟΝΑ ΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠ’ ΤΗ ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ…»Της Λαογραφικής ερευνήτριας και Χοροδιδασκάλου Κωνσταντίνας Βήχου
Τα «ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ» είναι ένα ετήσιο αναβλαστικό έθιμο που λαμβάνει χώρα κάθε Μάρτιο, τον πρώτο μήνα της άνοιξης. Σκοπός όλων των αναβλαστικών εθίμων, όπως «Η Περπερούνα», «Η Πρωταπριλιά», «Η Πρωτομαγιά» είναι να υποβοηθήσουν τη Γαία να βλαστήσει, να ανθοφορήσει, να φέρει καρπούς με μεγαλύτερη ευκολία. Σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, οι κάτοικοι έχουν σκαρφιστεί διάφορα έθιμα για να διώξουν το κρύο και τον χιονιά και να υποδεχτούν την βλάστηση της γης. Στην Τρίπολη παραμονή της 1ης Μαρτίου οι κάτοικοι διώχνουν τον χειμώνα βάζοντας έναν ηλικιωμένο άνθρωπο να υποδυθεί τον Φεβρουάριο καβάλα σε έναν γά’ι’δαρο και παιδάκια που τον ακολουθούν να φωνάζουν: “Όξω κουτσοφλέβαρε, να’ ρθει ο Μάρτης με χαρά και με πολλά λουλούδια» , ενώ στην Θράκη οι γυναίκες σπάνε κεραμικά σκεύη στην αυλή τους λέγοντας χαρακτηριστικά: « Όξω ψύλλοι και κοριοί , μέσα ‘ γειά , μέσα χαρά, έμπα καλόχρονε, έβγα κακόχρονε!» Στην Αιανή Κοζάνης και στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, όπως: Κρήτη, Σάμο, Χάλκη, Ρουμλούκι, Ρόδο κτλ τραγουδάνε ειδικά καλαντίσματα «ΤΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ» κρατώντας στα χέρια αυτοσχέδια ξύλινα ομοιώματα χελιδονιών με ειδικό μηχανισμό με κορδόνι στη μέση για να περιστρέφεται η ΧΕΛΙΔΟΝΑ καθώς τραγουδούν τα παιδιά :
“Xελιδόνα έρχεται απ’ τη Mαύρη θάλασσα
θάλασσα ν απέρασε έκατσε και λάλησε.
Mώρ’ καλή νοικοκυρά σέβα, έβγα στο κελάρι
φέρε αυγά σαρακοστιά και σκοινιά πεντηκοστά
για να δέσομε το Mάρτη και το τσιλιμπουρδάκι
κι αν δεν έχετε αυγά παίρνομε την κλωσσαριά
να γεννάει, να κλωσάει και να σέρνει τα πουλιά.”
To τραγούδι της ΧΕΛΙΔΟΝΑΣ είναι αρχαιότατο και στην πρωτότυπή του μορφή όπως διασώζεται από τον Αθηναίο περί το 200μ.Χ. έχει μεγάλες ομοιότητες στον στίχο με τα σημερινά χελιδονίσματα:
«Ήλθε, ήλθε χελιδών (Ήρθε, ήρθ” η χελιδόνα)
καλάς ώρας άγουσα καλούς ενιαυτούς (φέρνοντας καλοκαιριά και καλή χρονιά)
επί γαστέρι λευκά, επί νώτα μέλαινα (στην κοιλιά της άσπρη και στη ράχη μαύρη)
Παλάθαν συ προκύκλει εκ πίονος οίκου (Πέταξε μας μια αρμαθιά απ” το πλούσιο σπίτι σου)
οίνου τε δέπαστρον, τυρών τε κάνιστρον (και μια κούπα με κρασί και πανέρι με τυρί)
και Πυρών α χελιδών και λεκιθίταν (και σταράκι η χελιδόνα και τσουρέκι)
Ουκ απωθείται. Πότερ” απίωμες ή λαβώμεθα; (Δεν περιφρονεί. Τι θα γίνει; Φεύγουμε ή παίρνουμε;)
Ει μεν τι δώσεις ει δε μη, ουκ εάσομες (Αν μας δώσεις κατιτίς, ειδαλλιώς δε φεύγουμε)
Ή ταν θύραν φέρομες ή θυπερθυρον (ή την πόρτα παίρνουμε ή τ” ανώφλι της)
Ή ταν γυναίκα ταν έσω καθημέναν (ή την κυρά που μέσα κάθεται)
μικρά μεν εστί, ραδίως νιν οίσομες (μικρή είναι κι εύκολα την παίρνουμε)
Αν δη φέρης ρι, μέγα δη τι φέρεις (κι αν μας δώσεις κατιτίς κοίτα να “ν” της προκοπής)
Άνοιγ”, άνοιγε ταν θύραν χελιδόνι (Άνοιγε, άνοιγε την πόρτα στη χελιδόνα)
Ου γαρ γέροντες εσμέν, αλλά παιδιά (Γέροντες δεν είμαστε, είμαστε παιδιά)